งาน

การทำงานของมนุษย์แบบรวมหมู่ อันเนื่องมาจากเราเป็นสัตว์สังคม นำไปสู่การเพิ่มประสิทธิภาพของงาน แต่มันนำไปสู่โอกาสของคนกลุ่มหนึ่งที่จะตั้งตัวเองขึ้นมาเป็นผู้ชี้นำควบคุมการทำงาน ผู้จดบัณทึกปริมาณผลผลิต และผู้มีเวลาพอที่จะเรียนรู้และจดจำวิธีการหรือ “ศาสตร์” ของการทำงาน แต่มันมีผลเสียด้วย

โดย ลั่นทมขาว

มาร์คซ์กับเองเกิลส์มองว่านิสัยแท้ของมนุษย์คือรักการทำงาน แต่ต้องเป็นการทำงานแบบสร้างสรรค์และเสรี ไม่ใช่การทำงานแบบที่ถูกคนอื่นในสังคมบังคับ หรือวิธีการทำงานที่ถูกกำหนดมาโดยเจ้านายแล้วเจ้านายขโมยผลการทำงานไปเป็นของตนเอง
   
ในประเด็นที่สำคัญพอๆ กัน มาร์คซ์กับเองเกิลส์ เสนอด้วยว่า “การทำงาน” เพื่อเปลี่ยนแปลงทรัพยากรธรรมชาติ เป็นรากฐานมูลค่าทั้งปวงในโลก
   
สองเรื่องนี้เกี่ยวโยงกันแบบแยกไม่ออก มันหมายความว่ามนุษย์มีความพิเศษ ต่างจากสัตว์อื่นๆ เพราะเราอยู่เฉยๆ ไม่ได้ มีความสุขจากการนึกคิดออกแบบการทำงานสร้างสรรค์เสมอ และในขณะเดียวกันเราต้องทำงานเพื่ออยู่รอด เพราะมูลค่าหรือสิ่งที่ทำให้เรามีชีวิตอยู่ได้มันไม่ได้ตกลงมาจากฟ้า มันหมายความเราไม่สามารถแยกการทำงานด้วยกล้ามเนื้อออกจากการทำงานที่ใช้สมองได้ เพราะในการทำงานทุกครั้งมนุษย์ต้องใช้สมอง และใช้บางส่วนของกล้ามเนื้อประกอบกัน สัดส่วนการใช้แรงกับการใช้สมองอาจต่างกัน แต่ไม่มีงานใดที่ไม่ใช้ทั้งสอง
   
การที่มนุษย์อยู่เฉยๆ ไม่ได้ พิสูจน์ว่าพวกนักวิชาการเสรีนิยมโกหก เวลาเขาเสนอว่าพวกตกงานเป็นพวกขี้เกียจหลังยาวที่ได้แต่แบมือรับสวัสดิการ และมันอธิบายด้วยว่าทำไมคนติดคุกที่ถูกบังคับให้อยู่เฉยๆ นานๆ มีความทุกข์
   
อีกสิ่งหนึ่งที่สำคัญเกี่ยวกับการทำงานคือ มนุษย์เป็นสัตว์สังคม เราไม่สามารถทำงานจริงๆ ตามลำพังแบบปัจเจก เพราะเราพึ่งพาการทำงานของมนุษย์คนอื่นในสังคมเสมอ ไม่ว่าในเรื่องการอาศัยคนที่ผลิตอาหาร เสื้อผ้า ไฟฟ้า หรือเครื่องไม้เครื่องมือ และงานจำนวนมากอาศัยการทำงานของกลุ่มคน ตั้งแต่การช่วยกันล่าสัตว์ตัวใหญ่ๆ ในยุคบุพกาล ถึงการทำงานในโรงงาน ร้านค้าใหญ่ หรือในสำนักงานทุกวันนี้
   
ถ้าเราเข้าใจตรงนี้ เราจะเข้าใจการวิวัฒนาการของมนุษย์จากลิง เพราะขั้นตอนสำคัญในกระบวนการนั้นคือการยืนสองขา การยืนสองขาทำให้มือเรามีอิสรภาพเหมาะกับการทำงาน และเนื่องจากเราร่วมมือกับมนุษย์คนอื่นในการทำงาน การวิวัฒนาการของวิธีสื่อสาร ภาษานั้นเอง เป็นเรื่องที่เกิดขึ้นควบคู่กันไป ซึ่งมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงในสมองของเรา
   
การทำงานของมนุษย์แบบรวมหมู่ อันเนื่องมาจากเราเป็นสัตว์สังคม นำไปสู่การเพิ่มประสิทธิภาพของงาน แต่มันนำไปสู่โอกาสของคนกลุ่มหนึ่งที่จะตั้งตัวเองขึ้นมาเป็นผู้ชี้นำควบคุมการทำงาน ผู้จดบัณทึกปริมาณผลผลิต และผู้มีเวลาพอที่จะเรียนรู้และจดจำวิธีการหรือ “ศาสตร์” ของการทำงาน แต่มันมีผลเสียด้วย เพราะคนเหล่านี้เริ่มกลายเป็นชนชั้นปกครองที่เสพสุขจากการทำงานของคนอื่นโดยไม่ทำงานเอง มีการใช้ความรุนแรงในการบังคับให้คนอื่นทำงาน และในการยึดผลผลิตมาด้วย ในยุคต่อมา เมื่อมีทุนนิยม นายทุนที่สะสมความร่ำรวยจากยุคบังคับแรงงาน ไม่ว่าจะเป็นยุคศักดินาในไทยหรือฟิวเดิลในยุโรป ก็อาศัยมูลค่าจากการทำงานของคนอื่น เพื่อมาลงทุนผูกขาดความเป็นเจ้าของของระบบการทำงานที่ใช้เครื่องจักรทันสมัยมากขึ้นทุกวัน เขาอาศัยการผูกขาดการเป็นเจ้าของปัจจัยการผลิตเหล่านี้ เพื่อ “บังคับเงียบ” ให้เราทำงานให้เขา มันเป็นการบังคับเงียบเพราะถ้าเราไม่ทำงานเราก็อดตาย และภายใต้ระบบนี้ผลผลิตหรือมูลค่าที่คนทำงาน หรือกรรมาชีพ ผลิตนั้นตกอยู่ในมือนายทุน ในขณะที่เขาจ่ายค่าจ้างในระดับต่ำสุดให้เราและอ้างว่าเป็นการตอบแทน การขโมยมูลค่าที่คนส่วนใหญ่ผลิตโดยนายทุนนี้ เรียกว่าการขูดรีดแรงงาน และมันเป็นต้นกำเนิดของกำไร กำไรไม่ได้เกิดขึ้นโดยธรรมชาติจากการลงทุนแต่อย่างใด
   
ในสังคมชนชั้น ไม่ว่าจะสมัยก่อนทุนนิยมหรือยุคทุนนิยมปัจจุบัน การที่คนกลุ่มน้อยขโมยผลผลิตและมูลค่าจากคนส่วนใหญ่มีผลต่อสภาพมนุษย์เป็นอย่างมาก เพราะการที่มูลค่าส่วนใหญ่อยู่ในมือชนชั้นปกครองช่วยให้เขาผูกขาดสื่อและกองกำลังที่จะปกป้องผลประโยชน์ของเขา และในด้านความรู้สึกนึกคิดของเรา มันต้องถือว่าเป็นการขโมย “ความเป็นมนุษย์พื้นฐาน” ของเราไป มาร์คซ์กับเองเกิลส์ มองว่าเป็นการบังคับให้คนส่วนใหญ่ “แปลกแยก” จากความเป็นมนุษย์และจากโลกรอบตัวเรา รวมถึงเพื่อนมนุษย์ด้วย มันนำไปสู่การที่เราขาดศักดิ์ศรีและความมั่นใจในตัวเองว่าเราดีเท่า ฉลาดเท่า และ มีความสามารถเท่ากับพวกที่มาปกครองเรา และมันทำให้เราคล้อยตามความคิดของผู้มีอำนาจ
   
แต่อย่าพึ่งหดหู่ เพราะเราจะเห็นว่าการทำงานในสังคมปัจจุบันมีลักษณะรวมหมู่ และคนส่วนน้อยที่กดขี่ขูดรีดเราทำงานเองไม่ได้ เขาอาศัยการทำงานของคนส่วนใหญ่ ดังนั้นเวลาเราผู้ทำงานรวมตัวกันและนัดหยุดงาน เรามีพลังมหาศาล และถ้าเราร่วมกันจัดตั้งและคิดเรื่องการเมือง ในที่สุดเราสามารถใช้พลังนี้ในการยึดปัจจัยการผลิตพร้อมทั้งมูลค่าทั้งปวงมาเป็นของคนส่วนใหญ่ ในอนาคตเมื่อสิ่งเหล่านี้เกิดขึ้น เราจะกลับคืนสู่สภาพความเป็นมนุษย์ที่แท้จริงได้